Wstęp

      Obecny krajobraz okolic Słupska powstał pod wpływem trwającej od wieków działalności człowieka. Pierwsze osady ludzkie pojawiły się na tym terenie ok. 4 000 lat p.n.e. (neolit). Do czasów wczesnohistorycznych ludność zajmowała się głównie rybactwem i rolnictwem. W krajobrazie dominowały lasy, a w sąsiedztwie trzech koryt rzeki Słupi liczne rozlewiska i bagna.

Od momentu wprowadzenia rolnictwa w krajobrazie pierwotnym zachodziły istotne zmiany. Wraz z zaprowadzonymi poletkami roślin uprawnych pojawiły się chwasty, które dały początek licznym gatunkom synantropijnym.

Pierwszymi znanymi badaczami flory Słupska byli nauczyciele biologii i lekarze: H. Krause, A.Bannier, O.Karl, H. Schoeps. Znamienny udział w poznaniu flory Słupska i okolic miał H. Otte - w swoim ogrodzie hodował zawleczone, obce gatunki roślin. Jednak najwięcej informacji o gatunkach obcych w okolicy Słupska zawarł w swoich pracach Holzfuss, a publikacja „Beitrage zur Adventivflora von Pommeren” (1937) zawiera najwięcej informacji o florze terenów ruderalnych Słupska.

     Rozwój przemysłu i towarzyszący temu przyrost ludności był powodem budowy nowych osiedli na terenach odlesionych poza murami miasta. W kolejnych wiekach postępowały zmiany przyrody, zapoczątkowane gospodarką człowieka. W efekcie powstały liczne budowle techniczne, jak: nasypy, glinianki, żwirownie, piaskownice, które opanowane były przez rośliny należące do apofitów muraw kserotermicznych. Istotnym elementem infrastruktury technicznej są tereny kolejowe, z którymi związane są specyficzne siedliska flory synantropijnej. Z kolei bogate w substancje odżywcze siedliska ruderalne skupiały liczne gatunki roślin nitrofilnych.

  W poznaniu świata owadów ziemi słupskiej przyczynił się wyżej wspomniany O.Karl. Przyrodnik ten w szczególności upodobał sobie jako obiekt badań rząd muchówek (Diptera).  

    Przydatność doliny pod zabudowę była niemożliwa ze względu na zabagnienie terenów zalewowych Słupi. Jednak upór założycieli miasta i w kolejnych wiekach determinacja ich potomków powodowana koniecznością pozyskiwania nowych terenów pod zabudowę rozwijającego się miasta, sprawił, że pierwotne ekosystemy błotne zostały stopniowo osuszone. Rozbudowa miasta i prowadzone w minionych wiekach wojny powodowały wzrost zapotrzebowania na drewno, które dawniej było najłatwiej dostępnym materiałem konstrukcyjnym i opałowym. W wyniku tego okoliczne wzniesienia na wschód i zachód od centrum miasta, w ciągu wieków, zostały ogołocone z drzew i oddane pod zabudowę mieszkalną. Bez wątpienia konieczność pozyskiwania nowych terenów pod budownictwo i rolnictwo spowodowała, że siedliska błotne, torfowiskowe i łąki zalewowe stopniowo osuszano. Natomiast, na odcinku miasta, brzegi podwyższono a koryto uregulowano - pierwotnie Słupia płynęła trzema korytami (Szalewska 2002).

Działalność człowieka na tym obszarze przyczyniła się do rozprzestrzenienia się gatunków roślin oraz całych zbiorowisk flory segetalnej i ruderalnej. Z danych historycznych wynika, że na terenie Słupska obecne były gatunki obce. Głównym powodem pojawiania się ich na terenie miasta było zawlekanie ich diaspor w wyniku prowadzonego dawniej handlu, głównie zbożem. W tym czasie na terenie miasta działał dużym młyn i elewator zboża, gdzie botanicy amatorzy pozyskiwali wiele obcych gatunków flory zawlekanej niekiedy z egzotycznych rejonów Świata, jak np. Afryki, Azji, Iranu, Ameryki, Kaukazu, Syberii, śródziemnomorski i orientu (Misiewicz 1978).

       Po II wojnie światowej prace nad florą synantropijną prowadzili polscy badacze z różnych ośrodków naukowych na terenie Polski, byli to m.in.: Modrzejewski, Żukowski, Misiewicz i Śpiewakowski. Na szerszą skalę badania i analizę materiałów archiwalnych podjęto dopiero w latach 1970-1976. Pozwoliły one na określenie zmian w składzie gatunkowym flory synantropijnej.  Materiał florystyczny pochodził z dwóch okresów. Pierwszy obejmuje lata 1890 – 1943 , natomiast drugi lata 1970 – 1976.   Obecność uczelni wyższej stworzyła możliwość kontynuowania badań nad florą Słupska, a także regionu. Monografia Józefa Misiewicza wydana w 1978 r. pod tytułem "Flora synantropijna Słupska na tle warunków przyrodniczych i rozwoju miasta" zawiera szczegółową analizę przemian flory występującej na różnych synantropijnych siedliskach na terenach należących do Miasta Słupska. Dane historyczne stanowią istotny przyczynek do dalszych badań nad florą Słupska, które w miarę możliwości będą prezentowane (w miarę możliwości) na tej stronie.  

Inwazyjne gatunki flory w okolicy Słupska

W dolinie Słupi na południe od miasta wzdłuż brzegów występowały łęgi wierzbowe z charakterystyczną florą. Jednak na skutek zmian w strukturze przestrzennej stały się one miejscem inwazji kolczurki klapowanej (Echinocystis lobata), która wkracza na stanowiska zajmowane przez naturalne fitocenozy welonowe łęgów, tworzone przez kielisznika zaroślowego (Calystegia sepium) i chmielu zwyczajnego (Humulus lupulus). Na taki stan rzeczy ma wpływ fragmentacja płatów łęgu wierzbowego, na skutek czego powstają wolne płaty z dobrym dostępem do światła, przez co podatne stają się na opanowanie przez gatunki flory obcej zawleczonej. Również dostęp do światła korzystny jest dla dwóch gatunków niecierpków, tj. niecierpka drobnokwiatowego (Impatiens parviflora) i niecierpka gruczołowatego (Impatiens grandulifera).

Wspomniane zmiany siedlisk powodowane są wpływem działalności człowieka, a co za tym idzie - eliminowanie swoistych gatunków roślinności. Szczególnie przyczynia się do tego postępujące osuszanie terenów zabagnionych, które skupiają specyficzną florę hydro i helofitów. Gatunki tam występujące są dobrze przystosowane do życia w ekosystemach zasobnych w wodę. 

   Eliminowaniu gatunków torfowisk i błot powoduje w dużym stopniu ich nieświadome lub celowe podsuszanie i osuszanie przez niewłaściwą meliorację. W ten sposób wiele gatunków traci stanowiska, co prowadzi do zmniejszania zasięgu występowania gatunków. Za przykład niech posłuży charakterystyczna roślina dla szuwaru wysokiego - niecierpek wielkokwiatowy (Impatiens noli-tangere). Nadal jest to gatunek pospolity, jednak odnotowano stopniowy zanik na skutek osuszania jego siedlisk.

Do tej pory w okolicy Słupska odnotowano 12 gatunków flory uznawanych za inwazyjne (Tab.3).

Tabela 3. Obce inwazyjne gatunki flory w okolicy Słupska

Lp.	Nazwa polska	Nazwa naukowa	Baza IAS	Stanowiska
1.	Kolczurka klapowana	Echinocystis lobata	IOP,NOBANIS	brzegi Słupi na S od miasta
2.	Niecierpek gruczołowaty	Impatiens glandurifera	IOP,NOBANIS	wiele stanowisk ruderalnych; las, łęg
3.	Nniecierpek drobnokwiatowy	Impatiens parvifolia	IOP	Wiele stanowisk głównie ruderalnych, las, łęg
4.	Barszcz sosnowskiego	Heracleum sosnowskyi	Baza IOP Kraków	rów w okolicy Strzelina
5.	Kroplik żółty	Mimulus guttatus	Baza IOP Kraków	Pojedyńcze stanowiska; rzeka, szuwary na pold., rowy melio. w okol. Kusowa
6.	Moczarka kanadyjska	Elodea canadensis	Baza IOP Kraków	częsta; stawy, oczka wodne, starorzecza, rzadziej w rzece na płyciznach
7.	Tatarak zwyczajny	Acorus calamus	Baza IOP Kraków	rzadko; starorzecze
8.	Nawłoć kanadyjska	Solidago canadensis	Baza IOP Kraków	często; różne siedliska, las, łąki, śmietniska, miedze
9.	Nawłoć późna	Solidago gigantea	Baza IOP Kraków
10.	Słonecznik bulwiasty	Helianthus tuberosus	Baza IOP Kraków	rzadko; pojedyńczo brzegi rzeki na S od miasta
11.	Tawóła kutnerowata	Spiraea tomentosa	Baza IOP Kraków	płaty; zbocza koło stawu ul. Leśna
12.	Rdestowiec czworokończysty	Reynoutria japonica	IOP,DAISIE	płat; skraj lasu na S od L.Poł.